اوراق خزانه (اخزا) از ابزارهای مالی کلیدی در بازار سرمایه ایران هستند که با هدف تامین مالی دولت و تسویه بدهی‌های عمومی منتشر می‌شوند. این اوراق با پشتوانه دولتی، ریسک پایین و نقدشوندگی بالا، به گزینه‌ای مطمئن برای سرمایه‌گذاران تبدیل شده‌اند. در این مقاله، با نگاهی تخصصی و کاربردی، به بررسی جامع اوراق خزانه، مزایا، معایب و نحوه معامله آن‌ها در بازار فرابورس ایران خواهیم پرداخت.
اوراق خزانه چیست؟
اوراق خزانه یا همان اخزا، نوعی ابزار مالی با سررسید کوتاه‌مدت هستند که توسط دولت با هدف مدیریت بدهی‌ها و تامین منابع مالی منتشر می‌شوند. این اوراق که بدون پرداخت سود دوره‌ای عرضه می‌شوند، تعهدی از سوی دولت برای بازپرداخت مبلغ اسمی در تاریخ سررسید محسوب می‌شوند. اوراق خزانه معمولاً به‌صورت بانام به پیمانکاران و طلبکاران پروژه‌های دولتی واگذار شده و در بازار سرمایه، به‌ویژه فرابورس ایران، قابل معامله هستند. دولت از انتشار این اوراق به‌عنوان ابزاری برای تامین کسری بودجه، کنترل نقدینگی، و اجرای سیاست‌های مالی بهره می‌برد.
معرفی انواع اوراق خزانه
اوراق خزانه در ساختار مالی دولت‌ها، در سه دسته‌ی اصلی طبقه‌بندی می‌شوند که هرکدام ویژگی‌ها و کارکردهای خاص خود را دارند:
1. اسناد خزانه
این اوراق، گزینه‌ای کوتاه‌مدت و بدون بهره‌اند که معمولاً سررسیدی کمتر از یک سال دارند. دولت آن‌ها را با قیمتی پایین‌تر از ارزش اسمی به بازار عرضه می‌کند و در تاریخ سررسید، مبلغ کامل اسمی را به دارنده اوراق بازمی‌گرداند. این نوع اوراق به دلیل دوره زمانی کوتاه و ریسک پایین، در میان سرمایه‌گذاران محافظه‌کار بسیار محبوب است.
2. اوراق قرضه خزانه میان‌مدت
اگر به‌دنبال سرمایه‌گذاری با بازدهی منظم هستید، اوراق میان‌مدت خزانه انتخاب مناسبی است. این اوراق با سررسیدهایی بین یک تا ده سال منتشر می‌شوند و معمولاً سود ثابتی را هر شش ماه یک‌بار به سرمایه‌گذار پرداخت می‌کنند. ترکیب امنیت و درآمد دوره‌ای، آن‌ها را به ابزار مالی قابل اعتمادی تبدیل کرده است.
3. اوراق قرضه خزانه بلندمدت
برای کسانی که دید بلندمدت‌تری به سرمایه‌گذاری دارند، اوراق خزانه بلندمدت گزینه‌ای جدی است. این اوراق با سررسید بیش از ده سال عرضه می‌شوند و اغلب با قیمت پایین‌تر از ارزش اسمی فروخته شده و در سررسید، کل ارزش اسمی به دارنده بازپرداخت می‌گردد. سود این اوراق می‌تواند به‌صورت دوره‌ای یا صرفاً در پایان دوره پرداخت شود.
مزایای سرمایه‌گذاری در اوراق خزانه اسلامی
اوراق خزانه به‌عنوان یکی از ابزارهای مالی مهم در بازار سرمایه ایران، ویژگی‌هایی دارند که آن‌ها را به گزینه‌ای جذاب برای سرمایه‌گذاران با ریسک‌پذیری پایین تبدیل کرده است
• امنیت سرمایه‌گذاری: با توجه به تعهد دولت به پرداخت مبلغ اسمی در سررسید، سرمایه‌گذاری در این اوراق از امنیت بالایی برخوردار است.
• نقدشوندگی بالا: امکان فروش این اوراق در بازار فرابورس، نقدشوندگی بالایی را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند.
• معافیت مالیاتی: سود حاصل از سرمایه‌گذاری در این اوراق مشمول مالیات نمی‌شود.
• ابزار مدیریت نقدینگی: این اوراق به دولت کمک می‌کنند تا نقدینگی موجود در بازار را مدیریت کرده و کسری بودجه را تأمین کند.
معایب سرمایه‌گذاری در اوراق خزانه
سرمایه‌گذاری در اوراق خزانه با وجود مزایای متعدد، خالی از اشکال نیست؛ در ادامه به بررسی مهم‌ترین معایب و محدودیت‌های این نوع سرمایه‌گذاری خواهیم پرداخت.
• عدم پرداخت سود دوره‌ای: سرمایه‌گذاران در طول دوره نگهداری اوراق، سودی دریافت نمی‌کنند و تنها در سررسید، مبلغ اسمی به آن‌ها پرداخت می‌شود.
• بازدهی محدود: در مقایسه با سایر ابزارهای سرمایه‌گذاری، بازدهی این اوراق ممکن است کمتر باشد.
• نوسانات قیمتی: قیمت این اوراق در بازار ممکن است تحت تأثیر عرضه و تقاضا دچار نوسان شود.
نحوه خرید و فروش اوراق خزانه اسلامی
خرید و فروش اوراق خزانه از طریق بازار فرابورس ایران انجام می‌شود. برای این کار باید در یکی از کارگزاری‌های معتبر بورس ثبت‌نام کرده و از طریق سامانه معاملاتی آن، نمادهای مربوط به اوراق خزانه را جست‌وجو کنید. این نمادها با عنوان «اخزا» و یک عدد مشخص نمایش داده می‌شوند که نشان‌دهنده تاریخ سررسید هر اوراق است. پس از انتخاب نماد مورد نظر، می‌توانید مانند سهام آن را با قیمت روز خرید و فروش کنید. برای بررسی فهرست نمادها و اطلاعات دقیق‌تر، مراجعه به سایت www.tsetmc.com نیز امکان‌پذیر است.
تفاوت اوراق خزانه با سهام خزانه را بدانید
یکی از اشتباهات رایج در میان سرمایه‌گذاران تازه‌وارد، اشتباه گرفتن اوراق خزانه اسلامی با سهام خزانه است؛ در حالی که این دو ابزار مالی تفاوت‌های بنیادی با یکدیگر دارند. سهام خزانه زمانی شکل می‌گیرد که یک شرکت بخشی از سهام منتشرشده خود را از بازار خریداری و مجدداً به مالکیت خود درآورد. این نوع سهام، در ایران مجاز نیست و امکان استفاده از آن وجود ندارد.
در مقابل، اوراق خزانه ابزار مالی معتبری است که توسط دولت برای تسویه بدهی‌ها منتشر می‌شود و کاملاً مجاز و قابل معامله در بازار فرابورس است. بنابراین، توجه به تفاوت این دو اصطلاح برای درک بهتر بازار سرمایه و انتخاب آگاهانه‌تر بسیار ضروری است.
نتیجه‌گیری
اوراق خزانه، ابزاری کم‌ریسک و مطمئن برای سرمایه‌گذاران محافظه‌کار و هم‌زمان، ابزاری حیاتی برای تامین مالی دولت محسوب می‌شود. این اوراق با پشتوانه دولتی، نقدشوندگی بالا و معافیت مالیاتی، جایگاهی ویژه در بازار سرمایه ایران پیدا کرده‌اند. هرچند فاقد سود دوره‌ای‌اند، اما امنیت بالا و قابلیت معامله آسان، آن‌ها را به انتخابی هوشمندانه برای مدیریت سرمایه تبدیل می‌کند. شناخت دقیق ویژگی‌ها و تفاوت آن با ابزارهایی مانند سهام خزانه، کلید یک سرمایه‌گذاری آگاهانه است.
